Chụp X quang tuyến vú (mammography) là phương pháp chụp X quang đ c biệt, dùng một lượng tia X rất nhỏ để ghi hình ảnh chi tiết của tuyến vú nh m phát hiện đ c điểm những khối u vú, đ c biệt là vi vôi hóa khi chưa sờ thấy u qua thăm khám. Mục đích của việc chụp phim nh m phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm. Chụp tuyến vú đã trở thành một thăm khám định k không thể thiếu trong việc bảo vệ sức khỏe p hụ nữ ở những nước phát triển. Chụp tuyến vú kết hợp siêu âm tuyến vú và xét nghiệm tế bào là bộ ba kỹ thuật căn bản chẩn đoán các bệnh tuyến vú.
I. ĐẠI CƯƠNG
Chụp X quang tuyến vú (mammography) là phương pháp chụp X quang đ c
biệt, dùng một lượng tia X rất nhỏ để ghi hình ảnh chi tiết của tuyến vú nh m
phát hiện đ c điểm những khối u vú, đ c biệt là vi vôi hóa khi chưa sờ thấy u qua
thăm khám. Mục đích của việc chụp phim nh m phát hiện ung thư ở giai đoạn
sớm. Chụp tuyến vú đã trở thành một thăm khám định k không thể thiếu trong
việc bảo vệ sức khỏe p hụ nữ ở những nước phát triển. Chụp tuyến vú kết hợp siêu
âm tuyến vú và xét nghiệm tế bào là bộ ba kỹ thuật căn bản chẩn đoán các bệnh
tuyến vú.
II. CHỈ ĐỊNH
VÀ CH NG CHỈ ĐỊNH
1. Chỉ định
- Sàng lọc ung thư vú
Tầm soát ung thư vú chỉ c hụp 1 phim tư thế chếch :
- Phụ nữ trên 40 tuổi được khuyến cáo nên chụp vú đ ịnh k : 1lần/năm
- Phụ nữ kèm tiền sử gia đình có ngư ời mắc ung thư vú
- Tự sờ thấy khối khu trú trong vùng tuyến vú
- Phụ nữ có con đ ầu tiên sau 30 tuổi ho c vô sinh.
- Kh ng định một chẩn đoán lâm sàng
- Chỉ định này đ c biệt có ý nghĩa khi ch ẩn đoán lâm sàng xác đ ịnh là
ung thư nhưng ch ẩn đoán t ế bào học lại âm tính.
40
- Hỗ trợ cho các trường hợp chẩn đoán lâm sàng
- Khi có khó khăn ho c còn nghi ngờ, do dự: chụp vú giúp cho loại trừ
một ung thư vú trong các trư ờng hợp loạn sản, phát hiện bệnh Paget
không có u vú và bệnh vú to ở nam giới.
- Chẩn đoán loại trừ các trường hợp ung thư vú không triệu chứng
- Khi các người bệnh không có ho c chỉ có các triệu chứng mơ h ồ ở vú
mà người thầy thuốc vẫn cảnh giác và người bệnh vẫn lo ngại (vì có thể
họ thuộc nhóm có nguy cơ cao) thì có ch ỉ định chụp X quang tuyến vú.
Luôn luôn chụp X quang tuyến vú bên đ ối diện, cho phép loại trừ một
ung thư vú ở cả hai bên ho c một ổ ung thư tiên phát ở những người
bệnh đã có di căn.
- Hướng dẫn sinh thiết vú được chính xác hơn
- Chụp X quang tuyến vú cho phép đ ịnh vị nơi định sinh thiết và giúp
phẫu thuật viên xác đ ịnh được chính xác hơn vùng t ổ chức đ ịnh cắt bỏ
cũng như chi ến thuật điều trị (bảo tồn hay triệt để ).
- Theo dõi tiến triển tổn thương tuyến vú
- Chụp X quang vú rất có ích đ ể theo dõi một tổn thương không đư ợc
phẫu thuật và cũng là cách đ ể theo dõi đ ịnh k vú bên kia sau khi đã c ắt
bỏ một vú, bởi vì vú còn lại cũng có nguy cơ b ị ung thư khá cao.
2. Chống chỉ định
- Không có chống chỉ định tuyệt đối
- Chống chỉ định tương đối : phụ nữ có thai
III. CHUẨN BỊ
1. Người th ực hiện
- Bác sỹ chuyên khoa
- Kỹ thuật viên điện quang
2. Phương tiện
- Máy chụp X quang chuyên dụng
- Phim, cát -xét, hệ thống lưu trữ
41
3. Người bệnh
- Tháo bỏ kh uyên tai, vòng cổ, c p tóc nếu có
- Cần được khai thác một số đ c điểm sau
- Số lần có thai
- Tiền sử ung thư vú trong gia đình
- Đã và đang đư ợc điều trị b ng liệu pháp hormon gì
- Đã được phẫu thuật gì
- Có được đ t túi đ ộn ngực Silicon không
- Kết quả khám vú lần trước nếu có.
4. Phi u xét nghiệm
Có phiếu chỉ định chụp X quang tuyến vú
I
V. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH
1. Chụp hư ớng ch ch giữa bên (MLO – Mediolateral Oblique)
- Đ t vú trên bàn chụp. Chỉnh tấm plastic của máy đè ép vú theo hướng
chếch tạo với m t ph ng đứng qua trục giữ a cơ thể 1 góc khoảng 40 - 70
(thông thường 45 ). Đè ép tối đa làm mỏng tuyến vú nhưng không gây
đau.
- Chùm tia X s đi từ trên xuống dưới và ra ngoài, vuông góc với phim, qua
phần giữa vú.
- Tiêu chuẩn phim:
- Phải lấy đư ợc toàn bộ hình ảnh mô vú bao gồm từ cơ ngực lớn đến núm
vú và phần tuyến gần hố nách.
- Phần lớn cơ ng ực trải dài tới đư ờng sau núm vú, thấy lớp mỡ sau
tuyến.
2. Chụp hư ớng mặt – tư th trên dư ới (CC - Craniocaudal)
Là tư thế bổ sung cho tư thế chếch giữa bên.
- Người bệnh s ngồi trước máy chụp, đ t vú cần chụp lên bàn chụp.
- Chỉnh tấm plastic ph ng và trong của máy đè lên bên trên để ép vú theo
m t ph ng ngang (hướng đầu chân).
42
- Chùm tia X đi từ trên xuống dưới, vuông góc với phim, qua phần giữa vú.
- Tiêu chuẩn phim:
- Đưa được tất cả các mô sau giữa vú vào phim.
- Núm vú ở chính giữa tránh hụt mô bên, núm vú tách ra ngoài vú.
3. Chụp tư th nghiêng giữa bên (ML - Mediolateral)
- Chỉnh tấm plastic ph ng và trong của máy đè ép vú theo hướng th ng trục
với trục dọc của cơ thể.
- Chùm tia X s đi ngang từ trong ra, qua m t trong vú và vuông góc với
phim.
4. Các tư th bổ sung
- Các tư thế thay đổi
- B ng cách xoay vú trên bàn chụp phim.
- B ng cách thay đ ổi đ ộ ép.
- B ng cách thay đ ổi tia trung tâm.
- Chếch 1 đ ộ nhỏ ( 5 °-10 °).
- Chụp tiếp tuyến
- Để phân tích bờ và các liên quan của khối u.
- Xác định vôi hóa trong hay ngoài tuyến vú.
- Chụp phóng đại
- Tìm các tổn thương nh ỏ, các vi vôi hoá.
- Phân tích chi tiết tổn thương c ấu trúc vú.
V. NHẬN Đ ỊNH KẾT QUẢ
- Phim chụp cân đối, đúng kỹ thuật, bộc lộ được cấu trúc tuyế n, tổ chức mỡ
dưới da thành ngực và hố nách hai bên
- Hiển thị được tổn thương nếu có
VI. TAI BIẾN VÀ XỬ TRÍ
- Kỹ thuật này không có tai biến.
- Một số sai sót có thể phải thực hiện lại kỹ thuật như: người bệnh không giữ
bất động trong quá trìn h chụp phim, không bộc lộ rõ nét hình ảnh khớp…
43
